- Nhận đường liên kết
- Ứng dụng khác
Héo xanh cà chua, khoai tây

Tên khoa
học: Pseudomonas
solanacearum
Bệnh héo xanh cà chua, khoai tây do vi
khuẩn Pseudomonas solanacearum được Ervin Smith phát hiện đầu tiên trên
cây họ cà ở Mỹ vào năm 1896. Cho đến nay, bệnh phổ biến rất rộng hầu hết các
nước châu Á, Phi, Mỹ, Úc, bệnh bắt đầu xuất hiện ở châu Âu (bỉ, Thụy Điển,...)
gây hại nghiêm trọng chủ yếu ở các nước vùng nhiệt đới, cận nhiệt đới, có khi
hậu nóng, ẩm. Bệnh gây hại trên 278 loài cây trên 44 thực vật khác nhau trong
đó đáng chú ý nhất là các cây có giá trị kinh tế cao như cà chua, khoai tây,
thuốc lá, ớt, cà, lạc, vừng, hồ tiêu, đậu tương, dâu tằm, chuối,...Bệnh mốc
xanh vi khuẩn gây thiệt hại kinh tế lớn, giảm năng suất từ 5 – 100% tùy theo
từng đối tượng cây trồng, cây giống, vùng địa lý và nhiều yếu tố khác.
1. Triệu chứng bệnh héo xanh cà chua, khoai
tây
- Triệu chứng bệnh héo xanh trên cây con và cây lớn từ ra hoa đến thu hoạch. Khi cây còn non (khoai tây, lạc,...) toàn bộ lá héo rũ nhanh chóng đột ngột, lá tái xanh và cây chết khô.
- Trên cây đã lớn thường dễ phát hiện trên đồng ruộng với các triệu chứng rõ rệt” 1 – 2 cành, nhánh có lá héo rũ xuống, tái xanh, sau 2 – 5 ngày toàn thân cây héo xanh. Trên thân vỏ vẫn còn xanh hoặc xuất hiện những sọc nâu, vỏ thân phía gốc sù sì, thân vẫn rắn đặc.
- Cắt ngang thân, cành nhìn rõ vòng bó mạch
dẫn, mô xylem có màu nâu sẫm, bên trong bó mạch chứa đầy dịch nhờn vi khuẩn, ấn
nhẹ vào đoạn cắt hoặc ngâm đoạn cắt thân có mạnh dẫn màu nâu vào cốc nước có
thể thấy dịch vi khuẩn ở trong đùn chảy qua miệng cắt ra ngoài. Đặc điểm
này được coi là 1 cách chuẩn đoán nhanh bệnh héo do vi khuẩn. Khi cây đã héo,
nhổ lên thấy rễ bị thâm đen, thối hỏng.
- Đối với khoai tây, củ cũng nhiễm bệnh ở ngoài đồng ruộng cho tới kho bảo quản. Cắt đôi củ bệnh thấy các vòng mạch dẫn nâu đen có giọt dịch vi khuẩn màu trắng đục tiết ra trên bề mặt lát cắt.
- Đây là loại bệnh thuộc kiểu hai bó mạch
xylem, tác mạch dẫn gây hiện tượng chết héo cây, dễ nhầm lẫn với các bệnh héo
do nấm hoặc các nguyên nhân khác gây ra song vẫn có thể phân biệt được.
2. Nguyên nhân gây bệnh héo xanh cà chua,
khoai tây
- Vi khuẩn gây bệnh héo xanh cà chua, khoai tây là loại vi khuẩn đất ký sinh thực vật thuộc họ Pseudomonadacea, thuộc bộ Pseudomonadales.
- Vi khuẩn héo xanh cà chua, khoai tây hình gậy 0,5x1,5 micromet, hảo khí, chuyển động có lông roi (1 – 3 ) ở đầu. Nhuồm Gram âm.
- Trên môi trường Kelman (1954) khuẩn lạc
có màu kem nhắn bóng, nhờn (vi khuẩn có tính độc gây bệnh).
- Nếu khuẩn lac chuyển sang khuẩn lạc nâu, nhăn nheo là isolate vi khuẩn mất tính độc (nhược độc). Để phát hiện dòng vi khuẩn có tính độc thường dùng môi trường chọn lọc TZC. Trên môi trường này isolate vi khuẩn có tính độc sẽ có khuẩn lạc ở giữa màu hồng ở rìa có màu trắng.
- Nói chung loài Pseidomonas solanacearum
phân hóa thành nhiều races, biovars khác nhau tùy theo loài cây ký chủ, vùng
địa lý, đặc điểm sinh hóa tính độc, tính gây bệnh.
Cho đến nay dựa
theo hai cơ sở phân loại khác nhau để phân loại chúng:
- Các pathovars, các races (chủng, nhóm
nòi) phân định trên cơ sở phổ ký chủ của chúng và vùng địa lí phân bố
(Buddenhagen, 1962).
+ Race 1: Có phổ ký chủ rộng, các cây họ cà
(cà chua, khoai tây, thuốc lá, cà bát,...), họ đậu (lạc,...) phân bố ở các vùng
đất thấp, nhiệt đới, cận nhiệt đới (biovar 1, 3 và 4).
+ Race 2: Gây bệnh trên chuối (tam bội)
Heliconia, phân bố ở vùng nhiệt đới châu Mỹ, châu Á (biovar 3 và 2).
+ Race 3: Chủ yếu hại khoai tây (cà chua)
phân bố ở vùng nhiệt độ thấp hơn, vùng đất núi cao nhiệt đới, cận nhiệt đới
(biovar 2).
+ Race 4: Hại chủ yếu trên cây gừng
(Philippines) (biovar 4).
+ Race 5: Hại trên cây dâu tằm (Trung Quốc)
(biovar 5).
- Các Biovars phân định trên cơ sở đặc tính
hóa (oxy hóa các nguồn Hydrate cacbon gồm 3 loại đường Lactose, maltose,
cellobiose và 3 loại rượu mannitol, dulcitol, Sorbitol) đã xác định có 5 biovar
ở các vùng trên thế giới là các biovar 1, 2, 3, 4 và 5.
- Ở miền Bắc Việt Nam, những nghiên cứu gần
đây đã xác định chủ yếu tồn tại race 1 (biovar 3 và 4) hại trên lạc, cà chua,
khoai tây,...Biovar 3 có đặc tính tạo ra xit oxy hóa cả 6 loại lactosse,
maltose, cellobiose, dulcitol, mannitol và sorbitol. Biovar 4 chỉ oxy hóa (phản
ứng +) ba loại dulcitol, mannitol và sorbitol.
3. Đặc điểm xâm nhiễm và phát triển bệnh
héo xanh cà chua, khoai tây
- Vi khuẩn này xâm nhiễm vào rễ, thân,
cuống lá qua các vết thương cơ giới do nhổ cây con giống đem về trồng (cà
chua), do côn trùng hoặc tuyến trùng tạo ra, do chăm sóc vun trồng,...
- Vi khuẩn cũng có thể xâm nhập vào qua các
lỗ hở tự nhiên, qua bì khổng trên củ khoai tây. Sau khi đã xâm nhập vào rễ lan
tới các bó mạch dẫn xylem, sinh sản phát triển ở trong đó. Sản sinh ra các men
pectinaza và cellulaza để phân hủy mô, sinh ra các độc tố ở dạng
exopolysaccarit (EPS) và lipopolysacrit (LPS) vít tắc mạch dẫn cản trở sự vận
chuyển nước và nhựa trong cây, dẫn tới cây héo nhanh chóng. SPS được tổng hợp
ra nhờ có nhóm gen eps.A, eps. B, và OPS (Cook, Sequeira, 1991).
- Bệnh truyền lan từ cây này sang cây khác
trên đồng ruộng nhờ tưới nước tưới, nước mưa, gió bụi, đất bám dính ở các dụng
cụ để vun sới, chăm sóc cây. Vai trò của tuyến trùng nốt sưng Meloidogyne
incognita và các loài tuyến trùng khác hoạt động ở trong đất, tạo vết thương
cho vi khuẩn truyền lan, lây bệnh hỗn hộp rất đáng chú ý để ngăn ngừa.
- Bệnh phát triển mạnh và nhanh trong điều
kiện nhiệt độ cao, mưa gió, nhất là ở trên đất cát pha, thịt nhẹ hoặc đất đã
nhiễm vi khuẩn, trồng các giống mẫn cảm với bệnh từ trước. Nhiệt độ là yếu tố
quan trọng ảnh hưởng tới sự phát sinh phát triển của bệnh. Nhiệt độ thích hợp
nhất là lớn hơn 30 độ C. Triệu chứng xuất hiện rõ trên cây khi mà nhiệt độ ít
nhất phải trên 20 độ C và nhiệt độ đất phải > 14 độ C, ẩm độ cao, tưới
nhiều, tưới ngập rãnh đều là điều kiện tốt cho xâm nhiễm phát triển mạnh,
truyền lan dễ dàng.
- Đất khô ải hoặc ngâm nước dài ngày (luân
canh lúa nước), bón phân đạm hữu cơ, phân hoai mục với lượng cao (thâm canh)
đều có khả năng làm giảm bệnh. Điều chỉnh thời vụ cũng có ý nghĩa. Bệnh thường
phát triển mạnh, gây hại lớn hơn trong vụ và chua trồng sớm (tháng 9) và trong
vụ khoai tây cà chua xuân hè ở các tỉnh phái Bắc.
- Nguồn bệnh vi khuẩn đầu tiên truyền qua
vụ qua năm là đất, tàn dư cây bệnh và củ giống (khoai tây). Ở trong đất vi
khuẩn có thể bảo tồn sức sống lâu dài tới 5 – 6 năm hoặc 6 – 7 tháng tùy thuộc
vào ảnh hưởng của nhiệt độ, độ ẩm, loại đất, các yếu tố sinh vật và các yếu tố
khác.
- Củ giống khoai tây nhiễm bệnh thậm chí
bệnh ẩn (không có triệu chứng) là nguồn lây bệnh đi các nơi xa.
4. Biện pháp phòng trừ bệnh héo xanh vi
khuẩn cà chua, khoai tây
Phòng chống bệnh héo xanh vi khuẩn hiện nay
còn rất khó khăn phức tạp, là vấn đề tồn tại chung nhất thế giới. Khả năng tốt
nhất là phải áp dụng các biện pháp phòng trừ tổng hợp, chủ động sớm:
- Chọn lọc sử dung trồng các giống chống
bệnh, có năng suất, đặc biệt cần thiết cho acsc vùng màu vùng có áp lực bệnh
nặng hàng năm. Sử dụng cà chua ghép trên gốc cà chua kháng bệnh.
- Cây giống củ giống (cà chua, khoai tây)
khỏe, sạch bệnh, lấy giống ở các vùng, các ruộng không nhiễm bệnh. Kiểm tra
loại bỏ củ giống nhiễm bệnh ở trong kho trước khi đem trồng.
- Tiêu hủy tàn dư cây bệnh. Tiêu diệt các
loài cỏ dại đặc biệt các loài cỏ dại là ký chủ của bệnh Ageratum conyzoides,...
- Ngâm nước ruộng trong 15 – 30 ngày, hoặc
cày đất phơi ải khô hạn chế nguồn bệnh vi khuẩn và tuyến trùng ở trong đất.
Chúng mẫn xảm với điều kiện ngập nước và khô hạn.
- Luân canh với lúa nước hoặc các loài cây
phi ký chủ như ngô, mía, bông.
- Tăng cường bón phân hữu cơ, phân hoai mục
với bón vôi.
- Biện pháp sinh học: Sử dụng chế phẩm vi
sinh vật đối kháng, tạo điều kiện cho đất tơi xốp, nhiều đất hữu cơ để tăng
cường số lượng và hoạt tính đối kháng của các vi sing vật đối kháng ở trong
đất.
Nhận xét
Đăng nhận xét